Օրուան առաջին նիստը նուիրուած էր Սփիւռքի վերաբերող հրատապ հարցերու քննարկման՝ «Սփիւռքը Վերակազմակերպելու Հրամայականին Դիմաց» թեմայով։ Զեկոյցներ ներկայացուցին Քաղաքական Ժողովի անդամ Սեդա Խտըշեան (Լիբանանի թեմ) եւ Շահան Գանտահարեան (Լիբանանի թեմ)։

Սեդա Խտըշեան դիտել տուաւ, որ միջին արեւելեան գաղութներու մէջ վարչակարգերու փոփոխութիւնը, պատերազմները, տնտեսական քայքայումը պատճառ դարձան, որ գաղութներու թիւը նուազի եւ նոր կացութիւն մը մէջտեղ գայ՝ ոմանք հաստատուելով Հայաստան, իսկ ուրիշներ՝ արեւմուտք։ Հայաստանի մէջ 2018 թուականին իշխանափոխութիւնը չկրցաւ ամուր հիմքերու վրայ դնել հայրենիքը, այլ ընդհակառակը՝ ազատագրուած Արցախի յանձնումը աւելի անորոշ կացութիւն մը ստեղծեց Սփիւռքի մէջ։ Խտըշեան ըսաւ, որ Սփիւռքը ունի երկու կենսական հարցեր՝ ինքնութեան պահպանում եւ Սփիւռքի ներկայացուցչութիւն։ Ինքնութեան պահպանման գծով ան ըսաւ, որ իւրաքանչիւր գաղութ ունի իր ըմբռնումները, որովհետեւ բազմաբնոյթ է Սփիւռքը, ուստի իւրաքանչիւր գաղութ իր տեղական պայմաններու հրամայականէն մեկնած պարտի պատկերացում տալ, թէ ինչպէ՞ս կը կանխատեսէ կարգաւորել իր սերունդներու ինքնութեան հարցը եւ ինչպէ՞ս կը դիմագրաւէ մարտահրաւէրները։ Ինչ կը վերաբերի ներկայացուցչական հարցին, ան ըսաւ, որ այդ մէկը աւելի զգալի դարձաւ 1991-ին Հայաստանի անկախութեան հռչակումով եւ աւելի ուշ, Սփիւռքի նախարարութեան կազմութեամբ (2008-2018), երբ Սփիւռքի բոլոր կողմերէն փութացին հայրենիք՝ Սփիւռքը ներկայացնելու։ Խըտըշեան նշեց, որ Սփիւռքի անմիասնականութիւնը շահագործուեցաւ հայրենի իշխանութիւններու կողմէ՝ շրջանցելու համար Սփիւռքի կառոյցները, քակտելու համար Ցեղասպանութեան հարցին համահայկականութիւնը, ինչպէս նաեւ մեկուսացնելու եւ նսեմացնելու համար Սփիւռքի ուժականութիւնն ու կառոյցներու հեղինակութիւնը։ Ան հարց տուաւ, թէ ո՞րն է այն կառոյցը, որ իր շուրջ պիտի համախմբէ ազգի զաւակները եթէ ոչ՝ իր ժողովուրդի նման Ցեղասպանութեան եւ բռնագաղթի ենթակուած Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւնը։ Դժուար չէ պատկերացնել համազգային խորհուրդի մը կազմութիւնը, որուն մէջ պիտի ներգրաւուի ազգին ներուժը՝ Վեհափառ Հայրապետին հովանիին ներքոյ, որովհետեւ փաստօրէն Արամ Ա. Հայրապետը անցնող տասնամեակներուն եղած է բոլոր կողմերը ի մի բերող հեղինակութիւն, ուստի Սփիւռքը համատեղելու նախաձեռնութիւնը այսօր եւս կ՚ակնկալուի, որ ինք ստանձնէ։

Յաջորդիւ, Շահան Գանտահարեան իր զեկոյցին մէջ նշեց, որ երբ Վեհափառ Հայրապետը 2022-ն Սփիւռքի տարի հռչակեց ու անցաւ մասնագիտական քննարկումներու, զուգահեռաբար եղան նաեւ Սփիւռքի հարցերու եւ վերակազմակերպման հրամայականին առնչուած հրապարակագրութիւններ, բան մը, որ մեր բոլորին ուշադրութեան յանձնեց, թէ որքա՜ն հրատապ եւ այժմէական էին Սփիւռքի առնչուած խնդիրներն ու մարտահրաւէրները։ Այս մէկը առիթ տուաւ նաեւ բազմաշերտ եւ բազմաուղղութիւն խնդիրներու քննարկման։ Այս բոլորը ընդգծեցին առանցքային առաջարկներ, ինչպէս՝ դասական համայնքներու նօսրացում եւ նոր համայնքներու ստեղծում, հեռացում եւ օտարացում մեր հոգեւոր, ազգային, կուսակցական եւ միութենական կառոյցներէն, յատկապէս երիտասարդութեան պարագային, Սփիւռքի համակարգման եւ ընդհանուր ուղղորդման մեքենականութեան բացակայութիւն եւ այլ հարցեր։ Այս բոլորը կը յուշեն, որ խիստ անհրաժեշտութիւնը կայ համակարգուած աշխատելու, մասնագիտական յանձնախումբեր յառաջացնելու եւ ծրագիրի մշակումը մասնագիտական եւ փորձագիտական մակարդակներով մշակելու, ըսաւ Գանտահարեան՝ աւելցնելով, որ մինչեւ օրս կայացած քննարկումներն ու համահայկական եւ համասփիւռքեան խորհրդակցութիւնները կը շեշտեն Սփիւռքի մէջ համախորհուրդ եւ համակարգուած աշխատելու անյետաձգելի հրամայականը. ուստի, ան ընդգծեց, որ հարկ է արհեստավարժ եւ մասնագիտական մարդուժի օգտագործումով նոր հայեցակարգ մշակուի եւ ի գործ դրուի։ Ան ընդգծեց, որ բոլոր նախադրեալները մտածել կու տան, որ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւնը, իր թեմերու ցանցային համակարգով, այս առաջադրանքին ի խնդիր, վաստակած է հեղինակութիւն եւ կարողականութիւն՝ անհրաժեշտ համախմբուածութիւն յառաջացնելու։

Վերոյիշեալ զեկոյցներէն ետք, քննարկման ընթացքին, ժողովականները ընդլայնելով վերոնշեալ զեկոյցներուն հիմնական խնդիրներն ու առաջարկները, վերաշեշտեցին Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան շուրջ համախմբուելու կարեւորութիւնն ու անհրաժեշտութիւնը։

Յիշեալ քննարկումներէն ետք Հայրապետը ընդգծեց, որ արծարծուած նիւթերը մեզի անգամ մը եւս կը յուշեն, թէ Սփիւռքի վերակազմակերպումը հրամայական եւ գոյութենական խնդիր է։ Նորին Ս. Օծութիւնը ընդգծեց, որ վերակազմակերպում հասկացողութիւնը պէտք է ըմբռնել լայն յղացքով, որ իր մէջ կը բովանդակէ վերաշխուժացում, վերակենսաւորում։ Այնուհետեւ, Հայրապետը կատարեց երեք հաստատումներ՝ ա) Սփիւռքը պարտադրուած գոյավիճակ մըն է, հետեւաբար ինքնավախճան եւ ինքնանպատակ չի կրնար ըլլալ։ Կարեւոր է ընդունիլ այս մեկնակէտը, որովհետեւ ան ամբողջական եւ անբաժանելի մասը կը կազմէ մէկ եւ նոյն հայութեան, բ) Սփիւռքը աստիճանաբար ծաւալեցաւ ու բարդացաւ եւ աւելի ծաւալելու ու բարդանալու ընթացքի մէջ է, գ) յաճախ նշած ենք ու կը վերահաստատենք, որ Սփիւռքի վերակազմակերպումը Հայաստանի ու Արցախի հզօրացումն է, ինչպէս նաեւ մեր ժողովուրդի ընդհանրական իտէալներու ամրապնդումը։

Հայրապետը նշեց, թէ միշտ հաւատացած ենք ու կը շարունակենք հաւատալ, որ Հայաստանը կոչուած է միացնող ոյժ եւ իրականութիւն դառնալու եւ երբ ան շեղի իր առաքելութենէն, Սփիւռքը պէտք է շեշտակի կերպով յիշեցնէ զայն իր պարտականութիւնը։ Մեր բոլոր աշխատանքները մէկ ուղղուածութիւն պէտք է ունենան՝ Հայաստանի ու Արցախի հզօրացում։ Վերջապէս, Սփիւռքը խայտաբղետ է եւ մնայուն տեղաշարժի մէջ։ Այս իրականութիւնը որոշ ճկունութիւն կ՚ընթադրէ. մեր գաղութները տարբեր կեցուածքներ ունին այս ուղղութեամբ եւ այդ բոլորը պէտք է նկատի առնել։ Հայրապետը անգամ մը եւս ընդգծեց ներգաղութային եւ միջգաղութային գործակցութեան անհրաժեշտութիւնը, որովհետեւ գաղութներն ալ իրենց հարցերը ունին, հետեւաբար, միջհամայնքային ու միջկուսակցական գործակցութիւնը էական է։ Աւարտին, Հայրապետը թելադրեց, որ Սփիւռքի առնչուած հրապարագրութիւնները շարունակուին՝ շեշտը դնելով վերակազմակերպման վրայ, որուն մեկնակէտը պէտք է ըլլան մեր թեմերը։