در حالی که در طول تاریخ، مردم جهان شاهد جنگ های متعدد عقیدتی یا قومیتی بوده اند اما تاریخ، زندگی مسالمت آمیز پیروان ادیان توحیدی در اصفهان را ثبت کرده است. 

مسیحیان، کلیمیان، زرتشتیان و اهل سنت استان اصفهان، در کنار ساکنان شیعه این خطه، زندگی مسالمت آمیزی را سپری می کنند. 

این استان دارای حدود هفت هزار نفر مسیحی، 2 هزار نفر کلیمی، حدود 150 نفر زرتشتی و حدود 180 هزار تبعه خارجی از کشورهای افغانستان، عراق و پاکستان ( بیشتر آنها اهل سنت می باشند) است. 

رهبر کل ارامنه حوزه سلیسی 28 مهر سال 1393 در سفری به اصفهان با اشاره به زندگی مسالمت آمیز پیروان ادیان توحیدی در این شهر گفت: اصفهان بهترین الگو برای همزیستی مسالمت آمیز پیروان ادیان توحیدی در بین کشورهای اسلامی است.

' جاثلیق آرام اول ' در دیدار با استاندار وقت اصفهان بیان کرد: اگر کسی اصفهان را از نزدیک نبیند، نمی تواند در رابطه با آزادی فعالیت پیروان ادیان توحیدی در ایران قضاوت صحیحی داشته باشد.

آیت الله سید یوسف طباطبایی نژاد نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه اصفهان نیز آذر سال گذشته در دیدار نایب اسقف و پیشوای مذهبی ارامنه اصفهان و جنوب ایران با اشاره به زندگی مسالمت آمیز پیروان ادیان توحیدی طی قرن های گذشته در این استان، گفت: روابط حسنه و همزیستی مسالمت آمیز پیروان ادیان الهی در اصفهان می تواند به عنوان یک موضوع و الگو، مورد مطالعه و پژوهش قرار گیرد.

' بابکن چاریان ' سراسقف اعظم سابق ارامنه اصفهان و جنوب ایران که سال گذشته ماموریتش در این استان پایان یافت، 20 دی سال 93 در دیدار اعضای شورای اسلامی شهر اصفهان تصریح کرد: شهر اصفهان الگویی از همزیستی مسالمت آمیز پیروان ادیان الهی است.

' ژرژیک آبرامیان ' نماینده ارامنه اصفهان و جنوب ایران نیز با اشاره به تلاش های جامعه ارامنه ایران برای توسعه و آبادانی کشور، همزیستی پیروان ادیان در ایران بویژه اصفهان را نمونه ای بی بدیل از زندگی مسالمت آمیز پیروان ادیان و قومیت های مختلف در جهان دانست. 

وی با اشاره به اینکه ایران از معدود کشورهای چند فرهنگی به لحاظ زبان، دین و مذهب می باشد که بسیار کم و اندک در تاریخ خود تنش و درگیری را بین فرهنگ‌ها و ادیان مختلف تجربه کرده است، ادامه داد: شکی نیست که قسمت زیادی از این موضوع را باید به پای اعتقاد درونی اسلام و اهتمام فرهنگ ایرانی به همزیستی و التزام عملی به آن در طول سده‌های متمادی نوشت. 

آبرامیان اضافه کرد: در واقع احترام به ادیان و عقاید دیگر، یکی از اساسی‌ترین ریشه‌های فرهنگ اسلامی - ایرانی است که در دهه‌ های اخیر با تبلیغات گسترده جهانی سعی شده تا تصویری متفاوت از آن در ذهن‌ ها شکل بگیرد. 

نماینده ارامنه اصفهان و جنوب ایران افزود: تبلیغاتی که علیه ایران و انقلاب اسلامی در چهار دهه اخیر انجام شده نه تنها چشم خود را بر تاریخ پرسابقه همزیستی مسالمت‌ آمیز بین ادیان بسته بلکه سعی کرده تا آن را به صورتی وارونه روایت کند. 

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان نیز وجود پیروان ادیان توحیدی در اصفهان را فرصتی مناسب برای استفاده از نقاط مشترک ادیان توحیدی جهت رسیدن به کمال و سعادت جامعه دانست.

حجت الاسلام و المسلمین ' محمدعلی انصاری ' گفت: وجود پیروان ادیان توحیدی در برخی از شهرهای ایران بویژه اصفهان فرصت مناسبی برای بررسی نقاط مشترک بین ادیان توحیدی و بهره برداری از این مشترکات است. 

وی اضافه کرد: ادیان توحیدی نقاط مشترک زیادی دارند که اگر به آنها توجه شود، زمینه هدایت بیش از پیش جامعه به سوی کمال و سعادت فراهم خواهد شد.

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان، بالاترین نقطه اشتراک بین اسلام و ادیان توحیدی را اعتقاد به خدای واحد دانست و افزود: می ‌توان از این ظرفیت برای نزدیکی بین ادیان و تقویت خداباوری در جامعه استفاده کرد.

' سیپان کاشجیان ' پیشوای مذهبی ارامنه اصفهان و جنوب ایران هم با اشاره به ارتباط نزدیک و صمیمی ارامنه و شهروندان مسلمان در اصفهان خاطرنشان کرد: مسیحیان و مسلمانان در این شهر ضمن احترام به آداب و رسوم یکدیگر، آزادانه مراسم ها و آیین های مذهبی خود را انجام می دهند. 

در عین حال یک پژوهشگر تاریخ در گفت وگو با ایرنا به سابقه حضور پیروان ادیان در اصفهان اشاره کرد و گفت: زرتشتیان قبل از اسلام در این خطه حضور داشتند و پس از آنها، یهودیان، قدیمی ترین اقوامی هستند که پس از حملات مکرر رومیان و بابلیان از بیت المقدس به اصفهان کوچ کردند و محله ' یهودیه ' یا ' جویباره ' اصفهان را بنا نهادند. 

' علی اخضری ' افزود: پس از ظهور مسیح (ع)، باتوجه به درگیری هایی که بین یهودیان و پیروان مسیح وجود داشت، مناطقی از اروپا به عنوان پایگاه اصلی ترویج مسیحیت انتخاب شد و روحانیون مسیحی برای ترویج این دین گاهی به ایران از جمله اصفهان سفر می کردند اما تا زمان صفویه جمعیتی از مسیحیان در اصفهان وجود نداشت. 

وی افزود: پس از صفویه به دلیل اینکه شاه عباس به دنبال توسعه روابط تجاری با اروپا بود، ترجیح داد ارامنه که مورد حمله عثمانی ها قرار داشتند را به اصفهان کوچ دهد و امنیت آنها را تامین کند. 

این استاد تاریخ دانشگاه فرهنگیان اصفهان ادامه داد: شاه عباس، ارامنه را در محلی به نام جلفا در اصفهان سکنی داد که گروهی از آنها نیز به فریدن و فریدونشهر در غرب اصفهان مهاجرت کردند. 

وی اضافه کرد: این جمعیت که پیرو دین مسیح (ع) می باشند از آن زمان تاکنون در اصفهان در کنار سایر هموطنان مسلمان خود با صلح و دوستی زندگی کرده اند. 

اخضری با اشاره به اینکه پس از اسلام، زرتشتیان بصورت پراکنده در محله های اصفهان زندگی می کردند، گفت: در زمان صفویه، بنا به دستور شاه عباس، زرتشتیان اصفهان در محله ای به نام «گبر آباد» اسکان یافتند و توانستند در کنار هموطنان مسلمان خود زندگی کنند. 

این پژوهشگر تاریخ افزود: تاکنون پیروان ادیان توحیدی از جمله زرتشتیان، یهودیان و مسیحیان بدون هیچ مشکلی در کنار هموطنان مسلمان خود در اصفهان زندگی کرده اند. 

استاد تمام تاریخ دانشگاه اصفهان نیز با اشاره به وجود کانون های فرهنگ ها، مذاهب و تفکرات مختلف در این استان گفت: به همین دلیل کارکردهای اصفهان در سطح ملی و فراملی است. 

' فریدون اله یاری ' افزود: تاریخ اصفهان شاهد وجود اقوام و پیروان ادیان مختلف بوده است و به همین دلیل ساختار شهری و محلی این خطه نیز متنوع است. 

وی اضافه کرد: وجود قومیت های مختلف و پیروان ادیان توحیدی بخشی از این تفاوت های ساختار شهری این منطقه را رقم زده که آثار آن از پیش از اسلام تاکنون در محله های اصفهان وجود دارد. 

این استاد تاریخ، وجود پیروان ادیان توحیدی در اصفهان را عامل پویایی فرهنگ شهری این خطه دانست و افزود: تاریخ اصفهان، سبکی بی بدیل از همزیستی پیروان ادیان در کنار یکدیگر را رقم زده است و زندگی پُر از صلح و دوستی و تلاش دوشادوش آنها، زمینه توسعه این استان را فراهم نموده و در شکل گیری تمدن این خطه تاثیرگذار بوده است. 

وی با اشاره به حضور زرتشتیان و یهودیان پیش از اسلام در اصفهان گفت: زرتشتیان در محله «جی» و یهودیان در محله «یهودیه» یا «جویباره» اسکان داشتند اما با ورود اسلام، جمعیت بزرگی از مردم اصفهان این دین الهی را پذیرفتند و یهودیان نیز با پرداخت جزیه زیر چتر حکومت اسلامی قرار گرفتند. 

اله یاری خاطرنشان کرد: از سده اول اسلامی، شاهد حضور اقلیت های دینی در اصفهان بوده ایم و در کنار مسلمانان، زرتشتیان و یهودیان در این شهر حضور داشته اند.

وی اظهارداشت: پس از اسلام و در زمان صفویه، جمعیت ارامنه و گرجی ها نیز به اقلیت های این خطه اضافه شدند که پس از مدتی گرجی ها به دین اسلام گرویدند و به شهرهای اطراف اصفهان از جمله فریدونشهر مهاجرت کردند. 

این استاد تمام تاریخ بیان کرد: از زمان حضور اقلیت های مذهبی در اصفهان تاکنون، پیروان ادیان در این استان همزیستی مسالمت آمیزی با یکدیگر داشته اند و در طول تاریخ تنش های مذهبی بین آنها به ثبت نرسیده است. 

وی به شکل گیری صفاخانه در دوران قاجار در اصفهان اشاره کرد و گفت: در این مکان که در جلفای اصفهان بوده، علمای ادیان از جمله مسلمانان، مسیحیان، زرتشتیان و یهودیان در رابطه با اشتراکات دینی خود به مباحثه های علمی می پرداختند. 

اله یاری افزود: موضوعات و مسائل بین علمای ادیان که در صفاخانه اصفهان مطرح می شده است، در مجلدی به نام «مجله الاسلام» گرد آوری و به چاپ رسیده که در مواردی به کشورهای مختلف نیز ارسال شده است. 

استاد تمام تاریخ دانشگاه اصفهان تاکید کرد: همزیستی مسالمت آمیز ادیان در اصفهان و مشارکت علمی آنها، الگوی بسیار خوبی برای گفت وگوی ادیان است. 

اله یاری که هم اکنون تصدی مدیریت اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان را نیز برعهده دارد، از پیروان ادیان در این استان به عنوان میراثی فرهنگی نام برد و افزود: حفاظت از این میراث وظیفه ماست. 

وی با اشاره به اینکه اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان هرساله اعتباری را برای مرمت آثار تاریخی پیروان ادیان در این خطه در نظر می گیرد، گفت: هم اکنون 16 کلیسا، هفت کنیسه و یک آتشکده تحت نظر میراث فرهنگی استان اصفهان قرار دارد. 

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان با اشاره به اینکه در این مکان ها، آیین های مذهبی برگزار می شود، گفت: انجمن کلیمیان اصفهان تعامل خوبی با اداره میراث فرهنگی دارد و سال گذشته هفت کنیسه در این شهر با همکاری این انجمن بازسازی شد. 

وی افزود: همچنین سال گذشته هفت کلیسای اصفهان و 2 کلیسا در روستای خویگان فریدونشهر (180 کیلومتری غرب اصفهان) و یک آتشکده (محل عبادت زرتشتیان) با هزینه میراث فرهنگی این استان مرمت شد. 

ساکنان خطه زنده رود با پیروی از نصایح کتاب آسمانی خود، صلح و آرامش را در صحنه گیتی به نمایش در آورده اند بگونه ای که هر گردشگر پس از ورود به شهر گنبدهای فیروزه ای، اصفهان را نمادی از زندگی مسالمت آمیز تمام ادیان الهی می داند و توصیه می کند که جهانیان از این شهر تاریخی و کهن پند و اندرز گیرند.