در چند سال گذشته اظهارات و اعترافات زیادی از سوی سیاست مداران، روشنفکران و نویسندگان کُرد و نقش آن ها در همراهی با تُرک های جوان، در غارت و مصادره اموال ارمنیان در زمان نسل کشی 1915م. در ترکیه به گوش می رسد. در چند وقت اخیر این اظهارات جدیّت بیشتری به خود گرفته و وارد مرحله جدیدی شده است. سخنان عبدالله اوجالان[1]، صلاح الدّین دمیر تاش[2]، عبدالله دمیر باش[3]، مِهمِت هاتیپ دیجلَن[4]، نامیک ِکمال دینج [5]، عثمان گاوالا[6] و کانی خولام[7] از این دست اظهار نظرها است.
عبدالله اوجالان رهبر زندانی کُرد
عبدالله اوجالان در پیام نوروزی سال 1393 خطاب به ارمنیان گفت:
«توطئه‌های نسل‌کشی که در اوایل قرن گذشته علیه ارمنیان صورت گرفت، ظالمانه بود و ارمنیان با رنجی عظیم تلاش کردند استوار بمانند و این مقاومت یک معجزه است».
صلاح الدّین دمیر تاش رهبر حزب صلح و دموکراسی ترکیه
«ترکیه باید با تاریخ خود رو به رو شود و من بدون تردید، نسل کشی ارمنیان را به رسمیّت میشناسم. بسیار زشت است در آستانة صدمین سالگرد آن سکوت کنیم».[8]
احمد تُرک[9] نمایندهٌ کُرد مجلس و رهبر حزب جامعة دموکراتیک
«به احتمال قریب به یقین کُردها در نابودی غنای فرهنگی امپراتوری عثمانی، نقش داشته‌اند. ما وقتی با برادران ارمنی و آشوری خود رو به رو می‌شویم، از نگاه به چهره آنان احساس شرم می‌کنیم. کُردها همواره این آمادگی را دارند که به خاطر اشتباه خود (یعنی شرکت در کشتار ارمنیان) عذرخواهی کنند تا مردم دو کشور در صلح زندگی کنند».[10]
مِهمِت هاتیپ دیجلَن سیاستمدار کُرد
دیجلَن در مصاحبه ای که با خبرنگار شبکهٌ الجزیره در زندان دیاربکر انجام داده، به نسل کشی ارمنیان و نقش کُردهای ترکیه اشاره کرده و گفته است:
«شناسایی نسل کشی ارمنیان تنها با پذیرش رسمی و قبول این واقعیّت از سوی کُردها و تُرک ها خاتمه نمی یابد. کُردها مانند بسیاری از اقوام و ملل، صفحات تاریکی در تاریخ خود دارند که باید با آن رو به رو شوند. وظیفة ما سیاست مداران و روشنفکران است که بدون ترس و بدون واهمه از مجازات احتمالی، با تاریخ خود روبه رو شویم.
ما از اجداد خود شنیده ایم در سال 1915م. و در زمان نسل کشی ارمنیان، عده ای از کُردها به دستور مقامات عثمانی، دست به غارت و مصادرة اموال ارمنیان زده اند. پدران و مادران ما در آغوش زن هایی پرورش یافته اند که ما امروزه فهمیده ایم از بازماندگان ارمنیانی بوده اند که با زور شمشیر مجبور به تَرک دیانت شده اند. پس درد و مصیبت ارمنیان، همان درد و مصیبت کُردها نیز است و ما این واقعیّت را باید بپذیریم».[11]
عثمان بایدمیر[12] سیاست مدار کُرد
عثمان بایدمیر سیاست مدار کُرد اهل دیاربکر، در سال 2015م. که با یک هیاٌت بازدید کنندة ترکیه ای در ارمنستان به سر می بُرد پس از بازدید از ساختمان رادیو ملی ارمنستان، در جمع خبرنگاران گفت:
«در تمام عمرم آرزو داشتم به ایروان بیآیم و از ساختمان رادیو و موزة نسل کشی ارمنیان بازدید کنم. امروز بسیار خرسندم که این آرزو تحقّق یافته است. من به عنوان یک فرزند ملت کُرد وظیفه داشتم اینجا بیایم وبه سوی ملّت ارمنی دست دوستی و ادای احترام دراز کنم.
رادیو ایروان اولین رادیوی دولتی در جهان است که به زبان کُردی برنامه اجرا می کند. زمانی که این رادیو کار خود را آغاز کرد، پخش برنامه و موسیقی به زبان کُردی در ترکیه ممنوع بود. این حرکت ارمنستان و ملت ارمنی برای مردم کُرد بسیار با ارزش است.
اکنون، در این برهه از زمان، وظیفة ما است آن چه را که در گذشته بر ملت ارمنی گذشته، جبران کنیم. از این رو ما در شهر خود تیگراناکرت (دیاربکر) مرمت و بازسازی کلیساهای ارمنی را شروع کرده ایم و در صدد تشکیل کلاس های زبان ارمنی در دانشگاه ها و مدارس خود هستیم».[13]
عبدالله دمیرباش شهردار دیاربکر
شهردار دیاربکر، روز ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۳ در مراسم رونمایی از بنای یادبود قربانیان نسل‌کشی ارمنیان و آشوریان:
«ما کُردها به نام اجدادمان، از ارمنیان و آشوریان به خاطر نسل‌کشی سال ۱۹۱۵م. عذرخواهی می‌کنیم. ما به مبارزه و تلاش خود برای آشتی و جبران واقعه ادامه خواهیم داد».[14]
نامیک دینج تاریخ دان کُرد
نامیک دینج در سمیناری که در سال 2014م. با موضوع (1915م.، دیاربکر وکُردها) برگزار شد در سخنرانی خود با اشاره به وقایع سال 1915م. و نسل کشی ارمنیان گفت:
«امروز ما کُردها سیاست بازخواست از خود را پیش گرفته ایم و این روشی است که باید ادامه پیدا کند. امروزه کُردها آرزو دارند در هر فرصتی در مورد مصیبتی که سر ارمنیان آمده سخن بگویند.
زیرا محرومیت ها و فشاری که امروزه ملت کُرد با آن روبه رو است، یاد آور بلایایی است که صد سال قبل سر ارمنیان آمده است. از این رو باید هر روز و هر روز آن وقایع را به خاطر بیآوریم و به نسل جدید بازگو کنیم».[15]
عثمان کاوالا نویسنده و روشن فکر کُرد
عثمان کاوالا یکی دیگر از روشنفکران کُرد در سمینار (1915م.، دیاربکر و کُردها) با اشاره به وجود دیاسپورای ارمنی[16] و نسل کشی ارمنیان گفته:
«ما نباید فراموش کنیم که دیاسپورای ارمنی پس از سال 1915م. و به دنبال کشتار و تبعید های اجباری آن ها از سرزمین های خود به وجود آمده است. حال من معتقدم اگر ارمنیان بتوانند در مجامع جهانی و با رَویّة حقوقی در پی احقاق حقّ در خصوص اموال مصادره شدة خود باشند، روزی فرا خواهد رسید که ارمنیان بتوانند ترکیه را وادار به شناسایی و پرداخت غرامت کنند».[17]
کانی خولام ،فعّال سیاسی کُرد در واشنگتن
«اکثر انسان های باوجدان احساس میکنند. باید بدون ترس دربارهٌ جرم و جنایت وحشت ناک و خشونت غیرقابل بیانی که علیه بیش از یک میلیون ارمنی در زمان امپراتوری عثمانی در اوایل قرن بیستم رخ داد سخن گفت.
البته که ما آن جا نبودیم، امّا برخی از اجداد ما، که اعتراف آن برای من دردناک است، متاٌسّفانه دستورهای تُرک ها را با روی باز اجرا کردند و از غنایم فراوان بهره مند شدند. اگر عادل باشیم، برخی از کُردها، که ای کاش تعدادشان بسیار بیش تر بود، حمله به ارامنة درمانده را رد کردند و برخی افراد شجاع، آن ها را از مرگ حتمی نجات دادند. افسوس که تعدادشان اندک بود.
امّا متاٌسّفانه بسیاری از کُردها جنایت علیه ارمنیان را با خون سردی انجام دادند. باعث دل گرمی است که می بینیم برخی از رَهبَران کُرد نقش سیاه ما را تاُیید میکنند.
اما آیا این کافی است؟ آیا ارامنه اصلاً صدای ما را شنیده اند؟ احتمالاً بسیاری از آن ها خیر.
در ترکیه امروز، 2900 شهرک ارمنی، نام ترکی دارند، امّا در درجه اوّل کُردها ساکن آن ها شده اند. اگر تُرکها تصمیم به مبارزه با استعمار بگیرند، کُردها، اگر با خودشان روراست باشند، باید نام های ارمنی را به این شهرک ها بازگردانند.
کردستان آزاد نیز باید به ارمنستان غرامت پرداخت کند، همان طور که آلمانیها به دولت اسراییل غرامت میدهند. این کار شگفت آور، بسیار ستودنی خواهد بود.
این جا کردستان مسلمان میتواند به عنوان نیکوکاری بزرگ در خقّ یک ملت مسیحی، نقش مهمّی ایفا کند.
اگر کُردها چنین کار شگفت انگیزی انجام دهند، ارامنه قطعاً ندامت خالصانة ما را می پذیرند و جهان نیز متّوجة آن خواهد شد».[18]
یاووز سیمرسی[19] نویسندهٌ کُرد
«آناتولی در گذشته، با کثرت اقوام شناخته می شد، همه نوع نژاد و رنگ را می توانستید ببینید. امّا به تدریج یک رنگی و یک نواختی جای گزین آن شد. اگرتبعید های اجباری و کشتارهای ارمنیان اتّفاق نمی افتاد، امروز ارمنیان یکی از اقلیّت های میلیونی و پرشمار ترکیه به شمار می رفتند، و یا چندین میلیون یونانی اکنون ساکن ترکیه بودند. من همیشه به این موضوع فکر می کنم که اگر این اتّفاقات نمی افتاد، آیا اوضاع ترکیه این چنین بود؟ آیا شاهد این همه فقر و عقب ماندگی بودیم؟ آیا شهرهای قهرمان مرعش، وان، موش، ملطیه(مالاتیا)، این چنین عقب مانده باقی می ماندند؟ من فکر می کنم اگر آن اتّفاقات نمی افتاد، ترکیه امروز می توانست کشوری پیش رفته و مرکز بین المللی اقوام و مذاهب لقب بگیرد.
مدّتی پیش با تنی چند از دوستان و روزنامه نگاران به درسیم زادگاه اجدادی خود رفتیم، بسیار حیرت انگیز بود شهری که ما درسیم می نامیم، غنی است از آثار و بقایای ارمنیان، ما نه می توانیم و نه اجازه داریم این موضوع را انکار کنیم. به عنوان مثال چند نفر از مردم ترکیه تا کنون شهر باستانی آنی در 50 کیلومتری شهر قارص را به چشم دیده اند؟ و یا چند درصد از مردم ترکیه می دانند آنی پایتخت اساطیری ارمنستان بوده است؟ به هرحال ما قدر ارمنیان را ندانستیم و آن ها را بی جهت تبعید کردیم و کشتیم و از خود راندیم و در نتیجه به درجه ای نزول کردیم که امروز شاهد هستیم».
در ادامه سیمرسی می نویسد:
«من باور دارم اگر کُردها نیز مسلمان نبودند، به همان سرنوشتی دچار می شدند که ارمنیان، آشوریان و یونانیان دچار شدند».
«در هر حال، گذشته، گذشته است و نمی توان تاریخ را تغییر داد. ای کاش ارمنیان و یونانیان باقی می ماندند و درصد زیادی از جمعیّت ترکیه را تشکیل می دادند. من معتقدم امروز روزی است که باید از خود بپرسیم آیا ترکیه واقعا متّعلق به تُرک ها است».[20]
هایری تونج[21] وبلاگ نویس کُرد در روزنامهٌ رادیکال
«هنگامی که برای اولین بار در مورد نسل کشی ارمنیان شنیدم، باور نکردم. زیرا اندیشیدن به این موضوع جان انسان را به لرزه در می آورَد. امّا هنگامی که در آینده در مورد کشتارهای قهرمان مرعش شنیدم و مطالعه کردم، فهمیدم انسان تا چه حدّ می تواند خوی حیوانی و وحشی گری داشته باشد.
در مطالعات خود متوجّه شدم سرزمین هایی که ما در آن زندگی می کنیم متعلّق به ارمنیان بوده و این موضوع نوعی احساس شرم در من به وجود آورد. من نمی دانم انسان چگونه می تواند سرزمینی را میهن بنامد که آن را با خون ریزی و کشتار به دست آورده است. افرادی که پس از کشتار ارمنیان و تبعید آن ها در این سرزمین ها اسکان داده شدند، هرگز نتوانستند احساس خوشبختی کنند زیرا نمی توان بر ستون های خانه ای که ویران شده، خانه ای نو ساخت. هرگز بر ویرانه های سرزمینی که مردمانش نابود شده اند، نمی توان میهن جدید بنا کرد. از این رو فقط می توانم بگویم از شما ارمنیان عذرخواهی می کنم».
[1] Abdullah Öcalan
[2] Selahattin Demirtaş
[3] Abdullah Demirbaş
[4] Mehment Hatip Dicle
[5] Namık Kemal Dinc
[6] Osman Kavala
[7] Kani Xulam
[8] www.civilnet.am
[9] Ahmet Türk
[10] www.acsatv.com
[11] www.aramnahrin.org
[12] Osman Baydemir
[13] www.armradio.am
[14] www.accc.org.uk
[15] www.radikal.com.tr
[16] جمعیت ارمنیان پراکنده در جهان
[17] www.radikal.com.tr
[18] www.rudaw.net
[19] Yavuz Semerci
[20] www.team-aow.discuforum.info
[21] hayri tunç