در سال 1965 میلادی و هنگامی که ارمنیان ارمنستان و ارمنیان سایر نقاط جهان پنجاهمین سالگرد نسل کشی ارمنیان را برگزار کردند ،توجه دنیا به این مقوله فراموش شده جلب شد در این بین و بعلت پوشش خبری این مراسم، تاریخدانان و مورخان ترک که تا آن روز تاریخ جعلی و دیکته شده از سوی دولتمردان ترکیه را فرا گرفته بودند بیکباره در مقابل واقعیتی قرار گرفتند که تا آن روز نه دیده و نه شنیده بودند.از اینرو از آن سال مورخین و روشنفکران ترک به تحقیق و بررسی پیرامون مسئله نسل کشی ارمنیان پرداخته و آنهایی که به روبرو شدن با تاریخ و پذیرش آن اعتقاد داشتند دست به افشاگری و پوزش از ارمنیان زدند.از روشنفکران اولیه ترک می توان به تانر آکچام،اوراهان پاموک ( برنده جایزه ادبی نوبل)،کمال یالچین و حسن جمال نوه جمال پاشا و از طراحان اصلی نسل کشی ارمنیان نام برد.در ذیل خلاصه ای از آخرین اظهارات برخی روشنفکران ترک تقدیم حضور می گردد.

جم اوزدمیر نماینده ترک پارلمان آلمان

تمام این قضایا بیانگر این واقعیت است که ترس و نگرانی از جانب دولت ترکیه همچنان وجود داشته و آشکارا هراسانند از این که جامعه و مردم ترکیه روزی بیدار شده و خود این مطالب را پیگیری نمایند.

در ترکیه هنوز بسیاری از آرشیوها جهت  استفاده عموم در دسترس نمی باشند. بنابراین معدودی از تاریخدانان ، به عنوان مثال اعضای جامعه تاریخی ترکیه تنها مجوز دیدن برخی اسناد بایگانی شده در آنکارا را دارند، آن هم فقط با اجازه ژنرالهای ترک. این افراد منتخب تاریخنگاری رسمی ترکیه را بر عهده دارند. برای بسیاری از تاریخدانان و روزنامه نگاران ترک حتی آنان که در ترکیه زندگی می کنند ، اظهاراتی که از سوی دولتمردان ما در توجیه نسل کشی ارمنیان می شود غیر قابل قبول بوده و توهینی در حق قربنیان تلقی می شود. آنها خواهان بازگشایی آرشیوهای دولتی هستند.

من می خواهم که جامعه ترکیه با این مباحث آشنا شوند. من می خواهم که این موضوع در تمامی کانالهای تلویزیون ترکیه ، روزنامه ها و هر جای دیگر مطرح شود. من مطمئن هستم که در آخر به آن نقطه خواهیم رسید که ترکیه خواهد گفت: بله این یک نسل کشی بود و ما آن را می پذیریم.

مورات بارداکشی روزنامه نگار ترک

برای من بسیار احمقانه و نامعقول خواهد بود اگر بخواهیم قسمتی از صفحات سیاه تاریخ خود را پنهان کنیم. احمقانه است بله.

در سال 1915 مردم بسیاری در این سرزمین کشته شدند. صدها هزار نفر از مردم مردند.

مورات بارداکشی یکی از معروفترین و قدرتمندترین روزنامه نگاران ترکیه است . پدر بزرگ او در دستگاه دولتی و از رهبران سیاسی و اقتصادی ترکیه بود. "مورات بارداکشی" ارثیه ایی از بیوه طلعت پاشا از طراحان اصلی نسل کشی ارمنیان که شامل نوشته های شخصی او و لیست های دست نویسی که نام افراد تبعیدی را نشان می داد به ارث برده که آنها را با نام گزارشات طلعت پاشا به چاپ هم رسانده است. چاپ این مطالب چالشی بود برای هر نوع سندی که تا به حال از طرف تاریخدانان رسمی ترکیه در رابطه با وقایع 1915 ذکر شده بود،این موضوع  باعت بحث و جدل های بسیاری شد.

بارداکشی معتقد است که اعداد و ارقامی که از طرف تاریخدانان ترک نوشته می شود  نامعقول و احمقانه است. وی می گوید:اگر این ارقام را با نوشته های طلعت پاشا مقایسه کنیم کاملا" مشخص است که بی معنی است . من از آمار دقیق قربانیان اطلاعی ندارم، ولی ممکن است که این ارقام در اسناد سری بایگانی شده ترکیه موجود باشند. من فقط ارقامی را که طلعت پاشا قید کرده بود را به چاپ رساندم. او گفته که بعد از 1916 ، 972000 نفر از جمعیت  ترکیه کاسته شده بود. برای من ، آمار طلعت پاشا بهترین ملاک سنجش نسبت به آمار و ارقام ارائه شده قبلی از طرف تاریخدانان ترک است، چرا که اسنادی که من چاپ کرده ام ازطرف خود طراح این جنایات بدست آمده است.

در مناطق مرزی میان ارمنستان و ترکیه ، شما خرابه های تاریخی شهر آنی ارمنستان را پیدا خواهید کرد. فیلمبرداری و عکسبرداری ازاین منطقه ممنوع می باشد. در جای جای ترکیه نمونه های از باقیمانده آثاری از فرهنگ ارامنه را پیدا خواهید کرد که نابود و ویران شده است، انگار سعی دارند تا آخرین نشانه های ارامنه را از بین ببرند. ولی فریاد آنهایی که خواستار تغییر این طرز تفکر هستند بلندتر می شود. این قضیه بر ترکیه تاثیر خواهد داشت. در نهایت ترکیه باید بطور اساسی تاریخنگاری خود را تغییر دهد.

حسن جمال روزنامه نگار و نوه جمال پاشا از طراحان نسل کشی ارمینان

حسن جمال (نوه جمال پاشا از طراحان نسل کشی ارمنیان در ترکیه عثمانی)، در سال 2011 میلادی که در میزگرد دانشمندان ارمنی و ترک در سالزبورگ در مقام ناظر حضور یافته بود، طی مصاحبه ای با روزنامه ترکیه ای رادیکال اعلام کرد چنانچه ترکیه اصرار دارد که در موضوع کشتار ارمنیان تاریخ را باید به تاریخ دانان واگذاشت در این صورت باید با این موضوع نیز موافقت کند که تمامی تاریخ دانان شرکت داده شوند نه تنها تاریخ دانانی که از طرف دولت نماینده شده اند و دارای خط فکری هم سو با دولت هستند. ترکیه نباید این حقیقت را انکار کند که نسبت به ارمنیانی که شهروندان ترکیه عثمانی محسوب می شدند بی عدالتی، تسویه های قومی، کشتار و نسل کشی صورت گرفته است. وی با ناراحتی به این موضوع اشاره کرد که تاریخ ترکیه بر دروغ بنا شده است و مخالفان با این اندیشه دشمنان ملت قلمداد می شوند.

چند سال قبل حسن جمال به ایروان رفت و در مراسمی در بنای یادبود نسل کشی ارمنیان حاضر شد و ادای احترام کرد . عملی فوق العاده چرا که ایشان نوه جمال پاشا یکی از طراحان نسل کشی ارمنیان می باشد.

حسن جمال می گوید:

ما وظیفه داریم که این مصیبت را بپذیریم، آن را به رسمیت شناخته و احترام بگذاریم و گرنه ما ترکها خیلی در این موضوع پیشرفتی نخواهیم داشت. فقط از این راه است که می توانیم با گذشته و تاریخ خود روبرو شویم اما آیا آسان است. خیر؟

تمامی ملتهای اروپایی نقطه سیاهی در تاریخشان داشته اند. با گذشت زمان آنها را قبول کرده اند.حضور من در بنای یادبود نسل کشی ارمنیان با واکنشهای منفی زیادی از سوی ترکهای افراطی مواجه شد. یکی از حرفهای مکرری که می شنیدم این بود که پدربزرگم جمال پاشا به خاطر پوزش های من از ملت ارمنی در قبرش می لرزد و نمی تواند آرامش خاطر پیدا کند.و البته آنها ادعا داشتند که من در حق ترکیه خیانت کرده ام.

اما من اینگونه  فکر نمی کنم من به وظیفه وجدانی خود عمل کرده ام.