ارمنیان ایران دیر زمانی است که در پهن دشت این کشور بزرگ و باستانی همواره حضوری پررنگ و تأثیرگذار در اعتلای علمی، فرهنگی، هنری و اقتصادی آن داشته اند و همواره از نخستین شهروندانی بوده اند که بلندترین گام ها را در عرصه های گوناگون برداشته اند. این خصلت و ویژگی ارمنیان هرگز محدود به جنسیت و سن خاصی نبوده و در واقع، زنان ارمنی نیز همگام با مردان با حضوری مؤثر در عرصه های گوناگون فرهنگی و هنری و همچنین با کنکاش در لایه های علوم و فنون مختلف و کشف و ابداع حقایق پنهان علمی نشان داده اند که می توانند تأثیری انکارناپذیر در سرنوشت و اعتلای علمی و فرهنگی کشور داشته باشند.

از جمله افرادی که پهنۀ علمی کشور را در نوردید و با جدیت و پشتکار فوق العاده ای که داشت توانست افتخار و اعتباری جهانی برای کشور و ملت خود کسب کند بانویی است والامقام و خُردجثه که نام و آوازه اش نمی تواند جدای از دستاوردهای علمی کشور، به ویژه، در زمینۀ فیزیک و مطالعات مربوط به افلاک باشد، بانویی بزرگوار که مصداقی کامل از دانشمندی متعهد به کشور و ملت خود است، استادی که عاشقانه بهترین سال های زندگی خود را صرف یادگیری و سپس، آموزش آموخته های خود به نسل جدید کرد. استاد آلنوش طریان، بی تردید، از نخستین پایه گذاران علم اختر فیزیک در ایران است که هم زمان با تأسیس مؤسسۀ ژئوفیزیک دانشگاه تهران و شاید هم قبل از آن، نظاره گر بزرگ ترین و شگرف ترین پدیدۀ عالم هستی، آفتاب آتشین، بوده است.

دکتر آلنوش طریان، که تمامی زوایای زندگی خود را با آسمان، علم افلاک و ستارگان پیوند زده، در 9 نوامبر1920م/25بهمن 1299ش، در تهران و در خانواده ای روشنفکر و هنرمند به دنیا آمد. پدر و مادرش، آرتو و وارتو(لالا) طریان از هنرمندان قدیمی تئاتر ایران بودند. این زوج هنرمند، که از 1916م برروی صحنۀ تئاتر ارمنیان تهران ظاهر شدند، در واقع، فعالیت هنری خود را رسماً از 1914م آغاز کرده بودند و در این مدت، به دو هنرمند اصلی صحنه های تئاتر ارمنیان تهران تبدیل شدند. از 1920 ـ1930م گروه های مختلفی در عرصۀ تئاتر ارمنیان فعالیت می کردند که در این میان استودیو دراماتیک، متعلق به آرتو طریان، جایگاهی خاص در بین جوانان تهرانی داشت. وارتو طریان نیز، در 1933م، با کارگردانی نمایشنامۀ تهدید، اولین زن ایرانی ای بود که در مقام کارگردان یک نمایشنامه ظاهر شد.

دکتر آلنوش طریان در مورد والدینش می گوید: “پدر و مادر من طرزفکر بسیار روشن و مدرنی داشتند و از آن والدینی نبودند که مانع تحصیل من شوند یا رشتۀ خاصی را بر من تحمیل کنند اما از آنجا که خود هنرمند بودند و من نیز چند وقتی تجربۀ نویسندگی داشتم ترجیح می دادند که رشتۀ ادبیات را دنبال کنم ولی زمانی که دریافتند می خواهم در رشتۀ فیزیک ادامۀ تحصیل دهم هیچ گونه مخالفتی از خود نشان ندادند و همواره مشوق و پشتیبان من در این راه بودند.”

آلنوش طریان در شش سالگی وارد مدرسۀ ارمنیان تهران شد و نه سال در آنجا تحصیل کرد. سپس، برای تکمیل تحصیلات دورۀ متوسطه، به مدت دو سال نیز در مدرسۀ انوشیروان دادگر به تحصیل پرداخت. وی در این مورد می گوید: “در آن زمان، در مدارس ارمنیان تنها تا کلاس نهم تدریس می شد و من، پس از اتمام دورۀ نه ساله در مدرسۀ ارمنیان، برای تکمیل تحصیلات به مدت دو سال به مدرسۀ انوشیروان دادگر، که متعلق به زرتشتیان بود، رفتم. دلیل انتخاب این مدرسه هم نزدیک بودن آن به منزل ما بود”.

دکتر طریان، پس از اتمام تحصیلات متوسطه و با گذراندن دورۀ تهیه در دانشگاه تهران، به منزلۀ دانشجوی رشتۀ فیزیک وارد دانشگاه تهران شد. در آن زمان، به علت کمی تعداد دانشجویان رشتۀ فیزیک هنوز برای این رشته کنکور برگزار نمی شد اما قبول شدن و تحصیل در آن بستگی به معدل دورۀ متوسطۀ محصلان و نمرات آنان در دورۀ تهیه داشت. آنها برای قبولی در این رشته می بایست از معدل بسیار بالایی برخوردار می بودند و دکتر طریان نیز با داشتن کارنامه ای عالی و نمرات ممتاز موفق به ادامۀ تحصیل در این رشته شد. او در مورد اینکه چرا رشتۀ فیزیک را برگزیده می گوید: “وقتی شما درسی را با معلمی خوب شروع می کنید مجذوب آن درس می شوید و من هم مجذوب فیزیک شدم چون معلمان بسیار خوبی در این درس داشتم”. او همچنین می گوید: “ من به پدرم گفتم که می خواهم کاری کنم که از عهدۀ هرکسی بر نیاید. از بچگی دیده و شنیده بودم که چطور مردم مثلاً می گویند: دخترها نمی توانند ریاضی بخوانند یا فلان کار را انجام دهند و این همیشه باعث آزردگی من می شد و می خواستم ثابت کنم که دختر یا پسر بودن فرقی ندارد و اگر انسان استعداد و پشتکار کافی داشته باشد، از عهدۀ هر کاری بر می آید و ثابت هم کردم.”

دکتر طریان، در خرداد 1326ش، با درجۀ لیسانس در رشتۀ فیزیک، از دانشکدۀ علوم دانشگاه تهران فارغ التحصیل و در مهر همان سال نیز در سمت کارمند آزمایشگاه فیزیک دانشکدۀ علوم در دانشگاه تهران استخدام شد. یک سال بعد به سمت متصدی آزمایشگاه های دانشکدۀ علوم دانشگاه تهران منصوب شد و کمتر از یک سال زیر نظر دکتر محمودیان، رئیس آزمایشگاه های دانشگاه تهران، سرپرستی آزمایشگاه های این دانشگاه را بر عهده گرفت.

ایشان، پس از تلاش های فراوان برای گرفتن بورس و تحصیل در خارج و به دنبال عدم موفقیت در این زمینه، در تابستان 1328ش، با توصیه و تشویق پدر و با هزینۀ شخصی برای ادامۀ تحصیل در رشتۀ فیزیک اتمسفر، در دانشگاه پاریس، عازم فرانسه شد و با شناختی که از پروفسور دارموا، از اساتید بزرگ فرانسه و دانشگاه سوربن داشت، اجازۀ شرکت در کلاس های ایشان را کسب کرد. وی در 1335ش موفق به دریافت مدرک دکتری، با درجه ای عالی، از دانشگاه پاریس شد و بلافاصله به ایران بازگشت. وی در مورد خاطرات دوران تحصیلش در دانشگاه پاریس چنین می گوید: “ یکی از بهترین خاطرات من در طی تحصیل در فرانسه آشنایی کوتاه مدت من با ایرن کوری، دختر ماری کوری، دانشمند معروف، بود. ماری کوری از دوران بچگی همواره بزرگ ترین الگوی من در زندگی بوده است. کار کردن در آزمایشگاه، کنار دختر وی، حتی برای مدتی کوتاه، افتخار بسیار بزرگی برای من محسوب می شد”.

استــاد طریــان بلافاصله پس از بازگشت به ایران از سوی دانشگاه تهران دعوت به همکــاری و تدریس شــد. او ابتدا، در سمت دانشیار فیزیک، واحد ترمودینامیک را تدریس می کرد اما بعد به منزلۀ استاد واحد فیزیک ستارگان، که پس از ورود دوبارۀ ایشان به دانشگاه افتتاح شده بود، به تدریس پرداخت. وی در این مورد می گوید: “ پیش از آنکه من فیزیک ستارگان را در دانشگاه تدریس کنم این درس وارد دانشگاه های ایران نشده بود و تنها علم نجوم تدریس می شد آن هم نه در رشتۀ فیزیک بلکه ریاضی. زمانی که از من برای تدریس در دانشگاه دعوت کردند، از آنجا که دستیار دکتر روشن بودم، در ابتدا ترمودینامیک تدریس می کردم اما پس از مدتی قرار شد برای اولین بار در ایران و به صورت مستقل درس فیزیک ستاره ها را برای دانشجویان رشتۀ فیزیک تدریس کنم.”

در 1338ش، دولت فدرال آلمان غربی بورسی در زمینۀ مطالعۀ رصدخانۀ خورشیدی در اختیار دانشگاه تهران گذاشت و از آنجا که رصدخانۀ فیزیک خورشیدی و استروفیزیک دانشگاه تهران نیز، با همکاری دکتر طریان، در شرف تأسیس بود دانشگاه وی را برای این کار در نظر گرفت و پس از مدتی کاغذبازی و با تأخیری دو ساله دکتر طریان بالاخره به آلمان رفت و مشغول فعالیت های تحقیقاتی شد. سه سال پس از عزیمت به آلمان، دکتر طریان به مقام استادی ارتقا پیدا کرد و نخستین بانوی ایرانی ای لقب گرفت که در کشور، در رشتۀ فیزیک به مقام استادی، که در آن زمان کرسی استادی نامیده می شد، نایل شده است.

استاد طریان در 1345ش به عضویت کمیتۀ ژئوفیزیک دانشگاه تهران درآمد و سه سال بعد؛ یعنی، در 1348ش، رسماً به ریاست گروه تحقیقات فیزیک خورشیدی مؤسسۀ ژئوفیزیک این دانشگاه منصوب شد.

دکتر طریان، مادر نجوم ایران و بنیان گذار نخستین رصدخانه و تلسکوپ خورشیدی در تاریخ نجوم کشور، دانشجویان فراوانی را با مباحث مربوط به فیزیک آشنا و تجربۀ کار با تلسکوپ و دیگر ابزار رصدخانه ای را برای آنها امکان پذیر ساخت. وی پس از 32 سال خدمت صادقانه به کشورش و پرورش اساتیدی ارزشمند در 15شهریور 1358ش بازنشسته شد.

استاد آلنوش طریان در 14 اسفندماه 1389ش، چشم از جهان فروبست. مراسم ترحیم بانوی فیزیک ایران در 16 اسفند، در کلیسای حضرت مریم برگزار شد.

مهم ترین خدمات علمی دکتر طریان عبارت اند از:

ـ پایه گذاری نخستین رصدخانۀ فیزیک خورشیدی

ـ پایه گذاری نخستین تلسکوپ خورشیدی

ـ ارائۀ درس های فیزیک خورشیدی و اختر فیزیک برای نخستین بار در ایران

لوح های تقدیر اهدا شده به استاد طریان عبارت اند از:

نشان مسروپ ماشتوتس از طرف عالی جناب جاثلیق آرام اول، رهبر مذهبی ارمنیان جهان، حوزۀ سیلیسیه

لوح تقدیر از طرف وزارت رفاه و تأمین اجتماعی، به مناسبت کسب عنوان پیش کسوت برجستۀ کشوری، اهدا شده به دست آقای صادق محصولی

لوح تقدیر از طرف مدیریت سازمان علوم و ستاره شناسی تهران، شهرداری منطقۀ یک، خانم نیلوفر قاسمی وش

لوح سپاس از طرف دکتر کیوان دواتگران، مدیر کل دفتر امور سالمندان

لوح تقدیر از طرف دانشکدۀ فیزیک دانشگاه تهران

لوح تقدیر از طرف انجمن نجوم آماتوری ایران

لوح تقدیر از طرف دکتر ابوالحسن فقیه، رئیس سازمان بهزیستی کشور، به مناسبت روز جهانی سالمندان(1385ش(

لوح تقدیر از طرف مؤسسۀ ژئوفیزیک ایران؛ آقای دکتر نبی بید هندی، رئیس مؤسسۀ ژئوفیزیک(1385ش(

لوح تقدیر از طرف دفتر ریاست جمهوری، دکتر زهره طیب نوری زاده، مشاور رئیس جمهور و رئیس مرکز زنان و خانواده، به مناسبت کسب عنوان بانوی نمونۀ فرهیختۀ سال و بزرگداشت هفتۀ زن (تیرماه 1385ش(

لوح تقدیر از طرف انجمن خیریۀ بانوان ارامنۀ تهران(1385ش(

لوح یادبود از طرف انجمن فرهنگی بیستون(1388ش(

دریافت عنوان پیش کسوت نمونۀ کشور، از طرف سازمان بازنشستگی کشور، در چهارمین همایش پیش کسوتان ایران(آذر 1388ش(

لوح سپاس از طرف سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی، آقای علی اکبر اشعری، مشاور رئیس جمهور و رئیس سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی(1389ش(

لوح تقدیر از طرف مؤسسۀ ترجمه و تحقیق هور و انجمن خیریۀ بانوان ارامنۀ تهران(1389ش(.

منبع:فصلنامه فرهنگی پیمان