دیر «آمنا پرگیچ» در «پایتخت تشیع ایران»؛
به روایت «آریس داوتیان» رئیس دفتر خلیفه گری ارامنه اصفهان
ارامنه اصفهان با نمادها اماکن مذهبی تجاری و صنعتی خود به یکی از نمادهای شهر تاریخی اصفهان مبدل شده و نقش آفرینی پررنگ و برجسته ای در رشد و تعالی این شهر داشته اند زیست شهروندی جامعه مسیحیان ارمنی در این شهر در مرحله ای قرار دارد. که به زعم آریس داونیان رئیس دفتر خلیفه گری ارامنه اصفهان از صفت مسالمت آمیز فراتر رفته به برادری و مودت رسیده است. در گفتگوی پیش رو ابعاد این موضوع در کنار اشاره به حضور نقش آفرینی و جایگاه مسیحیان ارمنی در اصفهان از گذشته تاکنون مورد تبیین قرار گرفته که تقدیم مخاطبان محترم می شود.
- به عنوان متولی یکی از اماکن مهم دینی اجتماعی مسیحیان ارمنی ایران قدری درباره این محل تاریخچه جایگاه و نقش آن در جامعه ارامنه از گذشته تاکنون توضیح داده و بفرمایید آیا در طول این سالها با مانع با مسئله ای در برابر اقدامات و برنامه های خود مواجه شده است؟
مکانی که اکنون در آن حضور داریم در اصفهان به کلیسای وانک » شناخته می شود، اما نام دقیق آن دیر آمنا برگیچ به معنی نجات دهنده است. این کلیسا با قدمت ۴۰۰ سال در واقع از زمان صفویه در این شهر ساخته شده است. از ابتدای مهاجرت و کوچ ارامنه به شهر اصفهان اولین اقدام ارامه ساخت کلیساها و مکانهای مذهبی بوده که در واقع با رواداری پادشاهان وقت ایران نسبت به ارامنه به عنوان شهروندان مسیحی این اجازه به آنها داده شد که در شهر اصفهان و توجه کنید به عنوان پایتخت تشیع در آن زمان اماکن مذهبی و عبادی خود را داشته باشند و به عبادت بپردازند.
خلیفه گری ارامنه اصفهان و جنوب ایران به عنوان مرکز مدیریت جامعه ارامنه بر اساس بند ۱۵ قانون اساسی که در واقع به اقلیت های دینی اجازه میدهد در امور احوال شخصیه خود از استقلال داخلی برخوردار باشند و آن را اداره کنند تأسیس شده و مدیریت جامعه ارامنه اصفهان و جنوب ایران را بر عهده دارد که بزرگ ترین تجمعش در شهرهای اصفهان شاهین شهر شیراز اهواز و البته تا قبل از جنگ تحمیلی در شهرهای مختلف خوزستان و بوشهر بوده است. رسیدگی به احوال شخصیه مانند. ازدواج طلاق ارت، امور فرهنگی - مذهبی جامعه ارامنه رسیدگی به نیازمندان توان خواهان مدیریت مدارس ارامنه و امثالهم از جمله وظایف خلیفه گری ارامنه اصفهان و جنوب ایران است. در شهر تهران هم پس از انتخاب به عنوان پایتخت کشور یک خلیفه گری ایجاد شد. همچنین در قرن نوزدهم به دلیل جدا شدن «قفقاز» از ایران یک خلیفه گری هم در شهر تبریز ایجاد شد که در واقع اگر بخواهیم از لحاظ قدمت تاریخی بگوییم قدیمی ترین آنها در ایران، همین خلیفه گری و انک اصفهان است. بعد تبریز و سپس تهران به عنوان جدیدترین خلیفه گری وجود دارد. پس ارامنه در ایران سه خلیفه گری و سه دایره اسقفی دارند که به اداره امور ارامنه می پردازند.
- «وانک» به چه معناست؟
وانک در زبان ارمنی به معنای «دیر» است؛ یعنی اینجا مکانی بوده که اسقف ها و راهیان در آن زندگی میکردند. البته ما یک دیر «کاتارینه» هم در شهر اصفهان داریم که راهبه ها در آنجا سکونت داشتند. اما اهمیت «وانک» به دلیل اسقف نشین بودن آن بوده است. اگر توجه کنید. خود کلیسای «هوسپ آرماتاشی» که در کلیسای وانک وجود دارد هم کوچک است، چون اینجا مخصوص راهبان بوده و مردم عادی کمتر از آن استفاده می کردند. کلیساهایی که مردم عادی استفاده میکنند مثل کلیسای «استپانوس» با «بیت لحم»، خیلی بزرگ تر هستند.
- قدری در خصوص تاریخچه حضور و جایگاه جامعه مسیحیان ارمنی در اصفهان توضیح بفرمایید؟
وقتی ارامنه ۴۰۰ سال پیش به اصفهان مهاجرت کردند و کوچ داده شدند. از همان ابتدا با نظر مساعدی نسبت به آنها در این شهر برخورد شد. به خصوص شاه عباس، رویکردی بسیار مساعد نسبت به تاجران و بازرگانان ارمنی داشت و به همین دلیل بازرگانان ارمنی از منطقه جاوه و سوماترا تا روسیه، لندن و اسپانیا را پوشش داد و شبکه ای از تجار را ایجاد کرده بود. دلیل کوچ ارامنه به شهر اصفهان هم این بود که این شهر رونق اقتصادی پیدا کند. بازرگانان بزرگی از ارامنه این شهر به وجود آمدند. افرادی مثل «خواجه نظر و «خواجه پطروس» که الآن هم نامشان روی خیابان های اصفهان است. بانیان کلیساهای مختلف در این شهر بودند و با تجارت ابریشم، سنگهای گرانبها و ادویه توانستند ثروت بسیاری را در شهر اصفهان ایجاد کنند.
ارامته در سالهای بعد و تقریباً از دهه های اخیر بیشتر در کارهای فنی ورود پیدا کردند و البته این به صورت عام است و به صورت خاص تر هم افرادی مثل زاون غوکاسیان را داریم که در عرصه سینما بسیار معروف بود با آقای لئون میناسیان که در زمینه کتاب و کتابت و در واقع تحقیقات ارمنی شناسی بسیار شخصیت بارزی بود. همچنین خانم «آلنوش طریان که در زمینه دانش فیزیک فعالیت علمی داشتند. ما شخصیت های بزرگی داریم که خلیفه گری ارامنه اصفهان سعی کرده با ایجاد موزه مردم شناسی ارمنیان جلفای اصفهان یاد آنها را زنده نگاه دارد. در این موزه علاوه بر نمایش زندگی مردم اصفهان و ریست ارامنه جلفای اصفهان که بعد از ۴۰۰ سال، با فرهنگ ایرانی تلفیق شده و شکل خاصی از فرهنگ ارمنی ایرانی را ایجاد کرده غرفه ای نیز به مشاهیری که در این شهر زاده شده و پرورش پیدا کردند. اختصاص یافته تا هموطنان از تلاشها و نقش ارامنه در پیشرفت ایران و وقف آنها نسبت به این کشور، آگاه تر شوند.
- با اتکا به سالها زیست تجربی خود در این سمت و نیز به عنوان یکی از شهروندان ارمنی ساکن در ایران وضعیت هموطنان ارمنی در اصفهان را از لحاظ معیشتی و مشارکت اجتماعی چطور ارزیابی می کنید؟
ارامنه و ایرانی ها در طول تاریخ با هم زندگی کرده اند ارامنه در سرزمین ایران هزاران سال تاریخ دارند، نمونه ای ارامنه منطقه آذربایجان ایران است. اگر این مسئله را بپذیریم و به یاد بیاوریم که کشور ارمنستان و منطقه قفقاز جزئی از ایران بوده اند. ارامنه همیشه جزئی از تاریخ ایران بوده و خود را ایرانی دانسته اند. اما وضعیت ارامنه در طول تاریخ و این ۲۰۰ سال، نوسانات زیادی داشته است. امروز نقش ارامنه در اصفهان را باید در چند نکته ببینیم اول از لحاظ سکونت گاهی امروز محله جلفای اصفهان یکی از محله های بسیار خوب این شهر است، چه از لحاظ کیفیت زندگی و چه از نظر ارزش افزوده ای که منازل دارند. خب این نشان میدهد یک دید مثبت نسبت به محله ارمنی نشین اصفهان وجود دارد. البته من نمی توانم آمار دقیقی در این رابطه ارائه بدهم چون پژوهش خاصی انجام نشده که نشان دهد دقیقا چند درصد ارامنه نقش دارند، ولی قطعا ارامنه و خلیفه گری در بحث اقتصاد شهر اصفهان، سرمایه گذاری های مختلفی کرده اند. البته باید تأکید کنم، الآن خلیفه گری ارامنه اصفهان، مقوله توسعه گردشگری را بسیار مد نظر قرار داده است. ما به عنوان خلیفه گری ارامنه اصفهان سرمایه گذاری بسیاری در محله جلفا برای ساخت زیربناها و بنیاد گردشگری این محله و این شهر انجام داده ایم. بحث مرمت و نگهداری کلیساها به عنوان میراث تاریخی این شهر و این کشور، همکاری و مدیریت شهرداری منطقه ۵ اصفهان در زیباسازی و بهینه سازی فضای زیست این محله و دیگر زمینه های مشابه در کنار آن تربیت کادر متخصص و تعریف محورهای جدید گردشگری را دنبال می کنیم یعنی می کوشیم به جای گردشگری مکان محور گردشگری محوری را توسعه دهیم، گردشگری که یک محور را تعریف کند و مکان های مختلفی را در آن قرار دهد. در کنار آن ارامنه با سرمایه گذاری های شخصی در بخش صنایع غذایی این محله توانسته اند نقش بسزایی در این زمینه داشته باشند.
این جزء خط مشی و سیاست گذاری خلیفه گری است که ما در این زمینه بتوانیم کمک حال مدیران استانی و شهری باشیم تا گردشگری که وارد اصفهان میشود به خاطر منطقه جلفا حداقل یک روز بیشتر در اصفهان بماند و این میتواند کسب و کارهای خرد و کوچک هموطنان ما را هم در این محله و هم در قسمت های مختلف شهر اصفهان، رونق بیشتری ببخشد.
- میزان بازدید از کلیسای وانک چگونه است؟
بازدید از کلیسای وانک مانند سایر مکانهای دیدنی کشور فصول خاصی دارد؛ یعنی هر فصل برای خود یک آمار بازدید متفاوت دارد. در ایام عید نوروز و اعیاد میلاد مسیح و سال نو میلادی یا اواخر تعطیلات تابستانی کلیسای وانک معمولا پر از بازدید کننده های داخلی است. متاسفانه در سالهای اخیر بازدید کنندگان خارجی کمتر شده است.
- خب بحث مشارکت اجتماعی را که فرمودید. اما از منظر برخورداریهای حقوقی هموطنان ارمنی در چه وضعیتی قرار دارند؟
بحث حقوقی جامعه ارامنه به دو قسمت تقسیم می شود؛ بحث اول در مورد احوال شخصیه است. من اینجا حتماً باید تأکید کم جناب آقای «ازه ای» در سالهای اخیر بسیار همکاری کردند. پایه گذاری اعتبار یافتن رای دادگاه های داوری ارامنه و دیگر اقلیت های دینی ایران در دادگاه ها و اینکه محاکم دادرسی بدون ورود به موضوع، فقط تنفيض حکم انجام دهند. حاصل تلاش ایشان بود. گرچه عزیزان قبلاً هم بسیار کمک کردند ولی جناب آقای اژه ای ورود خاصی به این موضوع داشت و بسیار کمک کرد تا این مسئله به خوبی حل شود و ما بسیار از ایشان تشکر میکنیم. ارامنه در بحث احوال شخصیه مسائلشان به صورت خود مختار و داخلی انجام می شود. ولی در بقیه موارد حقیقتا ما تابع قوانین کشور هستیم هیچ تفاوتی بین شهروندان این کشور وجود ندارد و هر مسئله ای که قانون به ما اجازه داده باشد از آن استفاده می کنیم و هر چیزی را که منع کرده باشد، از آن دوری میکنیم و هیچ تفاوتی با بقیه شهروندان در این زمینه ها نداریم.
مخصوصاً اینجا باید بر یک مسئله تأکید کنم ببینید، نقش مقام معظم رهبری هم در این زمینه خیلی قابل توجه است. بحث برابری دیه اقلیت ها با حکم حکومتی ایشان انجام شد. بحث ارث ارامنه که خیلی مشکل ایجاد کرده بود نیز ایشان ورود کردند و مسئله حل شد. ایشان در این زمینه ها قدم های بسیار خوب و بجایی برداشتند که باعث شد خود را بیشتر دلگرم ببینیم به اینکه ما هم با بقیه شهروندانی که در این کشور زندگی می کنند. برابر هستیم نباید فراموش کنیم این به خاطر لطف و نظر مساعدی بود که مقام معظم رهبری در این زمینه داشتند.
- با وجود این نظرات حضرتعالی، اما بارها شاهد هجمه های حقوق بشری به ایران با اتهام عدم مراعات حقوق شهروندی پیروان ادیان مذاهب و اقوام هستیم میخواهیم از زبان شما بشنویم که آیا این موارد، صحت دارد؟
من باید به صراحت عرض کنم جامعه ارامنه ایران کلیسای خاص خود را دارد که فقط در جامعه ارامنه خدمت می کند. هدف این کلیسا با از ابتدای پیدایش در سال ۳۰۱ میلادی خدمت به جامعه ارمنی و حفظ تعالیم ارتدوکس مسیحی در میان ارامنه بوده است. این جامعه همچنین از آزادی در انجام مراسم، داشتن کلیساها، حتی حمایت های دولتی برای حفظ و مرمت برخی از کلیساهای خود برخوردار بوده و توانسته فرهنگ خویش را در این کشور به واسطه نهادها و مکانهای مختص ارامته امانند باشگاه های فرهنگی و را حفظ کند. ارامنه توانسته اند در مدارس خود زبان و ادبیات ارمنی را در میان ارامنه ایران آموزش و آن را گسترش دهند. حتی ما یک کرسی (مطالعاتی زبان و ادبیات ارمنی در دانشگاه دولتی اصفهان داریم که با همکاری خلیفه گری ارامه و وزارت علوم اداره می شود و همواره نقش رابط میان دانشگاه های ارمنستان و دانشگاه اصفهان دارد. اگر بخواهم جمع بندی کلی داشته باشم. ارامنه در ایران به آن نقش و جایگاهی که باید داشته باشند، رسیده اند و در این زمینه این بحث هجمه های حقوق بشری به جامعه ارامته وارد نمی شود.
- در پایان اگر نکته و سخن ناگفته ای دارید. بفرمایید؟
می خواهم عرض کنم همیشه تأکید ما بر این است که حضور و زندگی ارامنه در شهر اصفهان يحت زندگی مسالمت آمیز نیست، بلکه بحث برادری و مودت است. ما در اصفهان به گونه ای زندگی کردیم که امروز خود را دیگر «اصفهانی می دانیم مسیحیان و ارمنیان اصفهان ما افرادی نیستیم که از جای دیگری آمده باشیم. ما ساکنین این شهر و این کشور هستیم. زندگی ما به زندگی بقیه همشهریان و هموطنان متصل است. دردان ها درد ماست، خوشی آنها خوشی ماست. ما در شادی آن ها شریکیم و آن ها هم در شادی ما در غم هایشان شریکیم و در غم هایمان شریکند. من همیشه در دیدارهای مختلف گفته ام آنهایی که سعی دارند زندگی مسالمت آمیز را ترویج کنند. باید بیایند و زندگی برادرانه را در اصفهان ببینند. یعنی دیگر بحث ترویج نیست. باید از نزدیک ببینند تا بهشمند می بایست به کجا برسند. امید واریم این صلح دوستی برادری و مودت میان مردم مختلف که در قالب «ملت واحد ایران در این کشور زندگی میکنند. هر روز عمیق تر گسترده تر و در حال پیشرفت باشد. ان شاء ا... همه ما دست در دست هم کشورمان را آباد کنیم.
- با تشکر و آرزوی توفیق روزافزون.
*این مصاحبه در محل خلیفه‌گری ارامنه اصفهان، واقع در کلیسای وانک صورت پذیرفته است.
