Աղբիւր՝ www.yerakouyn.com
Օրհան Քեմալ Ջենգիզը «ալՄոնիթըր» կայքի վրայ զետեղած իր յօդւածում գրում է, որ Թուրքիայի հայ համայնքն անհամբեր սպասում է երկրի գերագոյն վարչական դատարանին՝ Պետութեան խորհրդին ներկայացւած դատական հայցի արդիւնքին, որ հաւանաբար Պոլսոյ հայոց պատրիարքութեան ապագայ աշխատանքի վրայ մեծ ազդեցութիւն ունենայ։ Դատական հայցը վերաբերում է այն հարցին, թէ ո՞վ պէտք է հայոց պատրիարքն ընտրի, կրօնաւորների փոքր մի խմբա՞կ, թէ՞ համայնքը։
Հայ համայնքի մէկ մասը դատական հայցի ճամբով պայքարում է ներքին գործոց նախարարութեան եւ համայնքի մնացեալ անդամների դէմ։ Դատական հայցը նաեւ ի յայտ է բերել լուրջ մի վիհ, որ Թուրքիայի հայ փոքրամասնութեան կացութեան եւ պատրիարքութեան վրայ վերահսկելու կառավարութեան գործելաձեւն է բացայայտում։
Պոլսոյ Հայոց պատրիարքութիւնը 553-ամեայ մի հաստատութիւն է, որի վերահսկողութեան տակ են գտնւում 42 եկեղեցիներ։ Պատրիարքները միշտ էլ համայնքի կողմից են ընտրւել։
Թրքական պետութեան՝ պատրիարքութեան վրայ վերահսկելու փորձերն աւելի յաճախակի դարձան 1960-ի զինւորական յեղաշրջումից յետոյ։ 1961-ին, նախարարաց խորհուրդը հրապարակեց մի հրամանագիր, ըստ որի, պատրիարքի ընտրութիւնը պէտք է կատարւի Պոլսոյ կառավարչի կողմից ճշտւած մի թւականին եւ վայրում։ Այդ օրից ի վեր իրերայաջորդ կառավարութիւններ փորձել են այդ ընտրութեանը վերահսկել։
2007-ին տեղի ունեցած ցաւալի մի դէպք առիթ ընծայեց, որ իշխող Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութիւնը հայկական ընտրութիւնների մէջ մինչեւ օրս ամենից յանդուգն միջամտութիւնը կատարի։ Այդ տարի, Մեսրոպ Բ պարիրաքը, որ 1998-ին ընտրւել էր, հիւանդացաւ։ Նրա յիշողութիւնն ու գիտակցութեան կարողութիւնները լրջօրէն վնասւեցին, ուստի նա անկարող դարձաւ իր պարտաւորութիւնները կատարելու։
Մեսրոպ պատրիարքին առողջական վիճակի լոյսի տակ, պատրիարքութեան մէջ կացութիւնը դարմանելու վերաբերեալ երկու հակադիր տեսակէտեր յառաջացան։ Սակայն փոխզիջումի ձգտելու փոխարէն՝ երկու կողմերն իրենց դիմումները ներկայացրեցին ներքին գործոց նախարարութեան։ Պատրիարքութեան «աշխարհիկ թեւը» նկատւող Գործարարների խորհուրդը նոր մի պատրիարք ընտրելու արտօնութիւն խնդեց։ Մի խումբ հոգեւորականներից կազմւած Հոգեւոր խորհուրդը նախարարութիւնից խնդրեց մի աթոռակցի ընտրութիւնը վաւերացնել։
Նախարարութեան որոշումը երկու կողմերին էլ անակնկալի մատնեց. Նախարարութիւնն ասաց, որ նկատի ունենալով, որ պատրիարքը տակաւին ողջ էր՝ ո՛չ պատրիարք, ո՛չ էլ աթոռակից կարելի է ընտրել, այլ միայն պատրիարքի պաշտօնակատար։ Այդպիսով ստեղծւեց «պատրիարքական ընդհանուր փոխանորդ»-ի պաշտօնը, որ հայ եկեղեցու պատմութեան ու աւանդութիւնների մէջ աննախադէպ է։
Ընդառաջելով ներքին գործոց նախարարի որոշումին՝ Հոգեւոր խորհուրդը յուլիս 2010-ին իր ղեկավարը՝ Արամ արքեպս. Աթէշեանին ընտրեց իբրեւ պատրիարքի պաշտօնակատար։ Այդ քայլը հայ համայնքի մէջ լուրջ պառակտում յառաջացրեց եւ լարւածութիւնների դուռ բացաւ։
Ներքին գործոց նախարարութեան ներկայացւած երկու դիմումներն էլ ձգտում էին ընտրական մի հոլովոյթի, որին մասնակցելու էին համայնքի բոլոր անդամները։ Փոխարէնը՝ կրօնաւորների փոքր մի խմբակի կողմից «պատրիարքական ընդհանուր փոխանորդ» ընտրւեց։
Հայերի համար ներքին գործոց նախարարութեան միջամտութիւնն անարդար եւ իրենց աւանդութիւններին հակասող էր։ Նրանց առաջին հակազդեցութիւնը մի ստորագրահաւաքի ձեռնարկելն էր։ Նրանք, ովքեր պնդում էին, որ ամբողջ համայնքը պէտք է պատրիարք ընտրի, 5350 ստորագրութիւններ հաւաքեցին եւ 2010-ին դրանք յանձնեցին ներքին գործոց նախարարութեան, սակայն ապարդիւն։ Ապա, նրանք վարչական դատարանին ներկայացրեցին ներքին գործոց նախարարութեան որոշումը չեղեալ նկատելու մի հայց։ Համայնքի փաստաբանները յայտնեցին, որ Արամ արքեպիսկոպոսի պատրիարքական ընդհանուր փոխանորդ նշանակելով՝ նախարարութիւնը հայ համայնքի ներքին հարցերին միջամտեց եւ այդպիսով խախտեց աշխարհիկութեան սկզբունքը։ Պետական խորհուրդը ներկայիս այս հարցը քննարկում է։
Միջհամայնքային պառակտման սրութիւնը յայտնապէս աչքառու է հայկական «Ակօս» շաբաթաթերթի Աթէշեանին ակնարկելու ընթացքում օգտագործած բառապաշարի մէջ։ Օրինակի համար իր խորագրերից մէկի մէջ նրան «արքեպիսկոպոս» է կոչում՝ յստակ դարձնելու համար, որ նրան իբրեւ պատրիարքի պաշտօնակատար չեն ճանաչում։
Ուրեմն ընտրեալ պատրիարքի ողբերգական հիւանդութիւնը, հայ համայնքի փոխզիջումային մի լուծում գոյացնելու ձախողութիւնը, պետութեան իրաւարարութեան դիմելու նրանց որոշումը, ինչպէս նաեւ կառավարութեան կացութիւնը պատրիարքութեան վրայ վերահսկողութիւն հաստատելու ոսկի մի առիթ նկատելը միասնաբար ստեղծել են սուր մի տագնապ, որ կարող է տարիներով երկարել։
Տագնապը ոչ միայն պետութեան հետ հայ համայնքի խնդրայարոյց յարաբերութիւնն է ցոյց տալիս, այլ նաեւ՝ հակառակ կառավարութիւնների փոփոխութեանը՝ փոքրամասնութիւնների հարցերին միջամտելու եւ այդ հարցերը շահագործելու թրքական պետութեան անփոփոխ քաղաքականութիւնը։ Սա «բաժանի՛ր, որ տիրես»-ի մի մարտավարութիւն է, որ կրօնական ազատութեան բացայայտ մի ոտնահարում է եւ ո՛չ հայ համայնքին, ո՛չ էլ թրքական ժողովրդավարութեանն է ծառայում։