Նոր Ջուղայում, Սրբոց թարգմանչաց եւ Հայ մշակոյթի տօնին նւիրւած ձեռնարկների շարանում, ուրբաթ՝ հոկտեմբերի 28-ի երեկոյեան Ն. Ջ. Հայ մարզա-մշակութային «Արարատ» միութեան հանդիսութիւնների դահլիճում տեղի ունեցաւ բանախօսական եւ գեղարւեստական յայտագրով յագեցած ձեռնարկ: Նախաձեռնութիւնը նոյն միութեան Մշակութային միաւորի վարչութեանն էր եւ վայելում էր Սպահանի հայոց թեմի Կաթողիկոսական փոխանորդ գերպ. Տ. Սիփան ծ. վրդ. Քէչէճեանի հովանաւորութիւնն ու ներկայութիւնը: Ներկայ էին նաեւ Շահինշահրի հոգեւոր տեսուչ գերպ. Տ. Անանիա ծ. վրդ. Գուճանեանը, քահանայից դասի, ազգային մարմինների, շրջանիս Հայ Դատի յանձնախմբի, դպրոցների եւ միութիւնների ներկայացուցիչները եւ թարգմանչած վարդապետների յիշատակը յարգող հոծ թւով ներկաներ:
Երեկոն սկիզբ առաւ հաղորդավարուհի Սօսէ Ասատրեանի ողջոյնի խօսքով: Նա յետադարձ հայեացք նետելով 4-րդ դարում հայ ժողովրդի իրավիճակին, նրա փրկութիւնը, միասնութիւնը ու ինքնութիւնը ապահովելու ամենահզօր ազդակը համարեց հայ տառերի գիւտը եւ նրա հետագայ զարգացումներն ու ասաց. «...1600-տարի առաջ սկսւած ընթացք է դա, շարժում, հեղեղ, որ քանի գնում այդքան յորդանում է ու խորանում՝ հոսելով դէպի գալիք ովկիանոսը»:
Օրւայ առթիւ հրաւիրւած էր բանախօսելու «Մշակութային ժառանգութիւն» կազմակերպութեան պաշտօնեայ Զոյեա Խաչատրեանը, ով բնութագրելով հայ մշակոյթ հասկացութիւնը, կենտրոնացաւ 4-րդ դարում սկսւած հայոց պատմութեան կարեւոր ու հայ ժողովրդի համար բախտորոշ նշանակութիւն ունեցող իրադարձութիւններին, այն է՝ քրիստոնէութիւնը Հայաստանում պետական կրօն հռչակւելը, Հայաստանը Պարսկաստանի եւ Բիւզանդիայի մէջ բաժանւելուց յետոյ հայ ինքնութիւնը պահպանելու մեծ նշանակութիւն ունեցող տառերի գիւտը եւ նրա հետագայ զարգացումները, ինչպէս՝ հայ դպրոցի հիմնադրւելը, Ս. Գրքի թարգմանութիւնը, գրչագրութեան եւ արւեստի այլ ճիւղերի զարգացումը, որոնց ուղին սրբագործւեց Վարդանանց եւ Վահանանց հերոսամարտերով, նշելով՝ «Ո՛չ պետականութեան բացակայութիւնը, ո՛չ կրօնական-եկեղեցական երկպառակութիւնը, ո՛չ տարբեր ցեղերի արշաւանքները եւ ոչ էլ հայրենազրկումն ու տարագրութիւնը, չպիտի կարողանային վերացնել հայ ժողովրդի ինքնութեան ոգին, նրա ազգային գիտակցութիւնը եւ հոգեւոր մշակոյթը, որովհետեւ նա արդէն ձեռք էր բերել անխախտելի մի ամրոց եւ մի հոգեւոր հայրենիք. դա մայրենի գիրն ու գրականութիւնն էր»: Յարգելի բանախօսուհին իր ելոյթը աւարտեց այսպէս. «Ժամանակն է յետադարձ հայեացք նետել անցեալին, թերութիւններից ու բացթողումներից դասեր քաղել եւ անկեղծանալ ինքներս մեզ հետ, ապա յստակ մշակւած եւ իրագործւող նոր գաղափարներով ու քաղաքականութեամբ տրւել 21-րդ դարի յորձանքներին: Մեզ մնում է այս դարաւոր աւանդոյթը, այս հզօր զէնքը ճանաչել, փայփայել, պահպանել եւ նրան նոր շունչ հաղորդելով՝ յանձնել գալիք սերունդին:»
Գեղարւեստական բաժինը ներկայացւեց միութեան Մշակութային միաւորի «Կռունկ» համոյթի եւ անհատ երգիչների միջոցով: Ասմունքի խմբի պատասխանատուները եւ գեղարւեստական ղեկավարներն էին Ռիմա Սիմոնեանը եւ Կարին Տէր-Մարտիրոսեանը, պարուսոյց՝ Նունէ Մկրտչեանը, իսկ երգի ղեկավար՝ Մարտին Թերմադօն: Ներկայացւեց հայ գրականութեան անդաստանից՝ Եղիշէ Չարենցի գրչին պատկանող «Ես իմ անուշ Հայաստանի» բանաստեղծութեան վրայ կառուցւած կոմպոզիցիան՝ Հայաստանի ոգեղէն պատմութիւնը, որը սկսւեց արեւահամ բառից հասնելով մինչեւ երկաթագիր գրքեր եւ իր ներկայացման բացառիկ ոճի, կատարման հիանալի կարողականութեան ու բեմային տարրերի գեղեցկութեամբ, արժանացաւ հանդիսատեսի հիացմունքին ու բարձր գնահատանքին:
Յայտագիրը սկսւեց Սայեաթ Նովայի «Թամամ աշխարհ պտուտ եկայ» եւ «Դուն էն գլխէն իմաստուն իս» բանաստեղծութիւնների ներկայացմամբ, որոնք ասմունքեցին Մանիա Ղուկասեանը եւ Լեռնիկ Ծատուրեանը՝ պարային կատարմամբ համեմւած: «Մախմուր աղջիկ» պարը մատուցւեց պարախմբի հեզաճկուն աղջիկների միջոցով, որին յաջորդեց «Երկիր» բանաստեղծութեան կատարումը՝ Ալինա Տէր Սուքիազեանի, Լալագէ Իսաղուլեանի եւ Մեղրի Ղուկասեանի միջոցով եւ զուգահեռ ներկայացւեց պար, որի աւարտին բեմում տեղադրւած պաստառի վրայ պարուհիների միջոցով դրոշմւեց Հայոց եռագոյնի գոյները: «Տուն իմ հայրենի» երգի անզուգական կատարմամբ հանդէս եկաւ Վանանդ Իսաղուլեանը, որից յետոյ «Մերը՝ ոգին է...» բանաստեղծութիւնը գեղեցկօրէն ասմունքեց Թանիա Մինասեանը: «Գորանի» պարը հիանալի կերպով ներկայացւեց պարախմբի միջոցով, որը ստեղծեց բարձր տրամադրութիւն: Յայտագիրը եզրափակւեց «Ես իմ անուշ Հայաստանի» երգի իւրովի կատարմամբ՝ Թանիա Մինասեանի, Մարտին Թերմադօի, Նարբէյ Գէորգեանի եւ Վանանդ Իսաղուլեանի միջոցով ու Ելենա Մանուկեանի դաշնամուրի կատարմամբ:
Պարախմբի անդամներն էին՝ Նարէ Ասատրեանը, Նազէ Ասատրեանը, Վանէ Իսաղուլեանը, Սարինէ Խուդաբախշեանը, Սելինէ Խուդաբախշեանը, Լեռնիկ Ղազարեանը, Մինելի Ղազարեանը, Ելենա Մանուկեանը, Վանէ Մինասեանը, Սելին Մկրտչեանը, Քրիստինէ Յակոբեանը, Սիւնէ Շահիջանեանը եւ Ալինա Տէր Սուքիազեանը:
Ծրագրի աւարտին թեմի կաթողիկոսական փոխանորդ Տ. Սիփան ծ. վրդ. Քէչէճեանը եզրափակիչ խօսքում, նախ շնորհակալական, գնահատանքի եւ քաջալերանքի խօսքեր ուղղեց ձեռնարկը նախաձեռնող, կազմակերպող եւ մանաւանդ իրականացնող պատասխանատուներին, բանախօսին, համոյթի անդամ-ուհիներին եւ բոլոր նրանց, որոնց համագործակցութեամբ իրականացաւ այս շքեղ հանդիսութիւնը, ապա անդրադառնալով օրւայ խորհրդին ասաց. «Հոկտեմբեր ամսւայ ընթացքում նշւում է Հայ մշակոյթի եւ Ս. թարգմանչաց օրը. տօնը նշելու եւ հայ մշակոյթը ցուցադրելու ամենայարմար վայրը մշակութային կենտրոններն են եւ այսօր «Արարատ» մարզա-մշակութային կենտրոնի այս սրահը վերածւեց մի նոր ցուցահանդէսի, որտեղ փորձեցինք պանծացնել հայ մշակոյթը. մշակոյթ, որ դարձաւ հայ մտքի, սրտի եւ հոգու գերագոյն ուժը եւ «Կենաց ծառ»-ը:» (Բացատրելով, որ Աստւածաշնչում պատկերւած ու նկարագրւած, հոգուն անմահութիւն պարգեւող Կենաց ծառը պատկանում է համայն մարդկութեանը, իսկ մեր իրականութեան մէջ երկրորդ կենաց ծառը՝ հայ մշակոյթն է): Հայր Սուրբը մէջբերելով բացման խօսքի այն հատւածը, որտեղ ասւած էր՝ մշակոյթը նման է մի հեղեղի, որ քանի գնում, յորդանում է, ասաց. «Այս խօսքից երկու բան կարելի է քաղել՝ մէկն այն, որ նախքան այդ «գետի» ովկիանոս հասնելը կամ ցամաքելը, նրանից օգտւել այնքան, որքան կարելի է, իսկ երկրորդը՝ զգոյշ լինել, որ այդ «գետը» երբ հասնի իր աւարտին, այդ ովկիանոսը չդառնայ համաշխարհացումի եւ այլ ազգերի ովկիանոսը, այլ շոգիանայ, անձրեւի եւ հեղեղայ հայրենիքում ու սփիւռքում ապրող մեր ժողովրդի մէջ:»
Յիշեցնենք, որ հոկտեմնբերի 14-ից 16-ը նոյն միութեան Մշակութային միաւորի վարչութեան նախաձեռնութեամբ եւ մասնակցութեամբ Նոր Ջուղայի Հայոց ազգ. դպրոցների եւ միութիւնների տեղի ունեցաւ ձեռարւեստի ցուցահանդէս՝ նւիրւած Հայ մշակոյթի եւ Ս. թարգմանչաց տօներին:
