Աղբիւր՝ www.yerkir.am

Թուրքիայում նոյեմբերի 1-ին կայացած խորհրդարանական արտահերթ ընտրութիւններում յաղթել է իշխող «Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութիւնը: Ստանալով քուէների 49,4 տոկոսը՝ վարչապետ Ահմեդ Դաւութօղլուի ղեկավարած կուսակցութիւնը իրաւունք է ստացել Ազգային մեծ ժողովում կազմելու յարաբերական մեծամասնութիւն եւ ձեւաւորելու միակուսակցական կառավարութիւն: Մէջլիս են անցել եւս 3 քաղաքական ուժ` Ժողովրդայ-հանրապետական կուսակցութիւնը` 25,4 տոկոս քուէով, «Ազգային շարժում» կուսակցութիւնը` 11,9 եւ քրդամէտ Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցութիւնը` 10,9 տոկոս քուէներով:

Յիշեցնենք, որ արտահերթ խորհրդարանական ընտրութիւններ անցկացնելու խնդիր առաջացաւ, երբ յունիսին կայացած հերթական ընտրութիւններում ԱԶԿ-ն, ստանալով ընտրողների ընդամէնը 40 տոկոսի վստահութեան քուէն, ստիպուած էր կոալիցիոն կառավարութիւն ձեւաւորելու նպատակով խորհրդարանական միւս ուժերի հետ բանակցել, որը, սակայն, արդիւնք չտուեց: Արտահերթ ընտրութիւնները հնարաւորութիւն ընձեռեցին ԱԶԿ-ին աւելի քան 9 տոկոսով բարելաւելու նախկին արդիւնքները:

Դատելով ընտրութիւնների պատկերից` Դաւութօղլուի ղեկավարած կուսակցութեանը դա յաջողուել է հիմնականում քրդամէտ Ժողովուրդների դեմոկրատական եւ «Ազգային շարժում» կուսակցութիւնների ընտրազանգուածների մի մասին իր կողմը գրաւելու միջոցով: Յունիսի ընտրութիւնների համեմատ՝ ազգայնական կուսակցութիւնն ստացել է մօտ 4, իսկ քրդամէտ կուսակցութիւնը` 2 տոկոսով աւելի քիչ ձայներ:

Մի կողմից՝ ԱԶԿ-ի այս յաջողութիւնը պայմանաւորուած է մրցակից ուժերի նկատելի պասիւութեան ֆօնին իրականացուած ագրեսիւ քարոզարշաւով: Ընդդիմադիր ուժերը վստահ էին, որ ցանկացած պարագայում ԱԶԿ-ին չի յաջողուելու 45 տոկոսից աւելի ձայն ստանալ, եւ, կրկին կանգնելով կոալիցոն կառավարութիւն ձեւաւորելու խնդրի առջ, Դաւութօղլուն ստիպուած է լինելու նախկինից աւելի մեծ զիջումների գնալ: Գուցէեւ այդ հաշուարկն աշխատէր, եթէ իշխանութիւններն ագրեսիւ քարոզարշաւին զուգահեռ գործի չդնէին արտաքին վտանգներին դիմակայելու նպատակով գործող իշխանութեան շուրջը համախմբուելու,  յարաբերական կայունութիւնը պահպանելու անայլընտրանքայնութեան մէջ համոզելով` սեփական ժողովրդին շանտաժի ենթարկելու մեքենան:

Յունիսին կայացած ընտրութիւններից յետոյ իշխանութիւնները, խախտելով քրդական զինեալ խմբաւորումների հետ կնքած հրադադարը, առանց որեւէ լուրջ պատճառի սկսեցին օդային հարուածներ հասցնել Իրաքում եւ Սիրիայում տեղակայուած նրանց ռազմական ճամբարներին ու յենակէտերին, ինչին ի պատասխան, քրդերը թուրքական ոստիկանութեան դէմ իսկական պարտիզանական պատերազմ սկսեցին հէնց Թուրքիայի ներսում: Անցած հինգ ամիսներին բախումների պատճառով մօտ 150 թուրք ոստիկան զոհուեց: Դրան զուգահեռ պայթիւններ տեղի ունեցան երկրի հարաւարեւելեան, հիմնականում՝ քրդաբնակ բնակավայրերում, իսկ հոկտեմբերի 10-ին Անկարայում տեղի ունեցաւ աննախադէպ ահաբեկչական ակտ, երբ արհմիութիւնների եւ քրդամէտ հասարակական-քաղաքական շրջանակների կազմակերպած ցոյցի ժամանակ իրականացուած հզօր պայթիւնների հետեւանքով 108 մարդ զոհուեց: Զուգահեռաբար, թուրքական իշխանութիւնները գրեթէ բացայայտ բռնաճնշումներ սկսեցին քրդաբնակ քաղաքների, հիմնականում՝ Դիարբեքիրի բնակչութեան դէմ, եւ երկրի տարբեր հատուածներում, քաղաքներում ԻՇԻՊ-ի դէմ հակաահաբեկչական օպերացիաներ ու ձերբակալութիւններ իրականացրին` ցոյց տալով, թէ երկրի կայունութեան եւ տարածքային ամբողջականութեան համար ինչպիսի սպառնալիք են ստեղծում քրդական հարցի սրումն ու ծայրայեղ իսլամական ահաբեկչութիւնը: Փաստացի հէնց նախընտրական շրջանում միտումնաւոր ապակայունացնելով իրավիճակը` իշխանութիւնները խաղադրոյք կատարեցին ներքին ու արտաքին սպառնալիքների ժամանակ արագ կոնսոլիդացուելու՝ թուրքական հասարակութեան բնաւորութեան, մենթալիտետի վրայ եւ շահեցին խաղը: Պատահական չէր, որ դեռ ընտրատեղամասերի մեծ մասի արդիւնքները չէին յայտնուել, իսկ Թուրքիայի գործող նախագահ, ԱԶԿ-ի նախկին առաջնորդ Ռեջեփ Էրդողանը յայտարարում էր, թէ ժողովուրդը քուէարկել է Թուրքիայի «միասնութեան եւ ամբողջականութեան օգտին»:

Ինչեւէ, ընտրութիւններն արդէն կայացել են, եւ հիմա շատ աւելի կարեւոր է հասկանալ, թէ ինչ ազդեցութիւն է դա ունենալու Թուրքիայի ներքին ու արտաքին քաղաքականութեան վրայ: Նախ` ընտրութիւններում շանտաժի տեխնոլոգիայի կիրառումը վկայում է, որ արդէն 4-րդ անգամ անընդմէջ իշխանութիւն ձեռք բերող կուսակցութիւնը ստեղծում է պետական իշխանութիւնն իր ձեռքերում պահելու, ուզուրպացնելու մի մեխանիզմ, որի դէմն առնելը տեսանելի ապագայում այնքան էլ հեշտ չի լինելու:

Երկրորդ` չնայած ԱԶԿ-ն միայնակ կառավարութիւն ձեւաւորելու իրաւունք է ստացել, սակայն չի յաջողել պառլամենտում բացարձակ մեծամասնութիւն ունենալ: Սա նշանակում է, որ տապալուել է Թուրքիայում նախագահական կառավարման համակարգ ստեղծելու, իսկ իրականում` բացարձակ իշխանութիւնն իր ձեռքում կենտրոնացնելու՝ նախագահ Էրդողանի պլանը: Սա կարեւոր է նաեւ այն պատճառով, որ թուրքական իշխանութիւնն զգալիօրէն կը չափաւորի, դէպի արեւելք ծաւալուելով, կայսերապետութիւն ստեղծելու իր յաւակնութիւնները, ինչը նուազեցնում է հարեւան երկրների, նաեւ Հայաստանի հետ յարաբերութիւններում սրացումների դիմելու հաւանականութիւնը:

Երրորդ` կարեւոր էր մէջլիս մտնելու իմաստով արտահերթ ընտրութիւններում քրդամէտ կուսակցութեան տարած յաղթանակը, ինչը վկայում է, որ նախորդ ընտրութիւններում նրա արձանագրած արդիւնքը պատահականութիւն չ, եւ որ Թուրքիայում քրդական տարրը վերածւում է լուրջ քաղաքական գործօնի` ինչ-որ չափով բուֆերի դեր ստանձնելով Թուրքիայ-Հայաստան յարաբերութիւններում: Չի բացառւում, որ, համակերպուելով յարաբերական ձեռք բերածով, ԱԶԿ-ն նուազեցնի ներքին լարուածութիւնը եւ փորձի կրկին վերականգնել քրդերի հետ խաթարուած կայունութիւնը: Մի կողմից՝ դա լաւ է քրդերի համար` թուրքական հալածանքներից, հնարաւոր կոտորածներից ապահովագրուելու իմաստով: Սակայն միւս կողմից` որքան Թուրքիան ներքին կայունութեան մէջ է, այնքան աւելի անկաշկանդ է արտաքին ու տարածաշրջանային քաղաքականութեան մէջ: Հաշուի առնելով Հարաւային Կովկասում Իրանի առաջիկայ անխուսափելի ակտիւացումը, ԼՂ հարցում Ադրբեջանի` աւելի ագրեսիւ բնոյթ ստացող քաղաքականութիւնը` չի կարելի բացառել, որ Թուրքիան սկսի մեծացնել իր ներգրաւուածութիւնը տարածաշրանային խնդիրներում: Այս հանգամանքը թերեւս կարեւոր է Ադրբեջանի համար, որը վերստին ձեռք է բերում իր ներքին խնդիրներից գլուխը բարձրացնող դաշնակցին: Եթէ այս ընտրութիւնները նաեւ ռուս-թուրքական ջերմացման պատճառ հանդիսանայ, եւ կանաչ լոյս վառուի ինչպէս «Թուրքական հոսք» գազատարի շինարարութեան, այնպէս էլ Աքքույուի ատոմակայանի շինարարութեան առջեւ, Հայաստանի` առանց այն էլ լուրջ խնդիրները կարող են էլ աւելի խորանալ: